Ishavskjerringa

I kveld, 14. mars, på sjølvaste avseglardagen for Vesteris-skutene, var det klart for premiere på dokumentarfilmen om ishavskjerringa hjå Ishavsmuseet Aarvak. Med nærmare 400 besøkande frå nært og fjernt måtte dokumentarfilmen bli vist heile tre gongar, noko som regissørane Hilde Ranheim og Marit Stensby ved Høgskulen i Volda synest var utruleg kjekt.

- Vi hadde aldri trudd at så mange kom til å ta turen for å sjå filmen, fortel dei to overvelda regissørane.

Regissørane Hilde Ranheim og Marit Stensby

Eit spent publikum før den første framsyninga

Webjørn, regissørane og Willy er godt nøgde med kvelden

Ishavskjerringa handlar om Marit Lillenes Voldnes (83) frå Tjørvåg, Svanhild Warholm (91) frå Moltustranda og Kjellaug Ødegaard (82) frå Hjørungavåg. Dei var alle gift med selfangarar på Sunnmøre. Gjennom intervjuar og unik arkivfilm og bilete dreg denne filmen oss tilbake til ei hard norsk røyndom som få kan sjå føre seg i dag.

Historisk

Sidan Sunnmøringane starta selfangst har der heile tida vore ei dame det har blitt snakka lite om: ishavskjerringa. Ho som alltid sat igjen heime når mannen og ofte både ein og fleire søner reiste på ishavet. Som regel byrja dei på denne farefulle seglasen så snart dei hadde fått prestehanda på seg og var konfirmerte.

Dei tenkte ikkje så mykje på faren med det, men meir enn ein gong har både far og son kome vekk på same skute. -Dei var sterke, sjølvstendige kvinnfolk. Ofte med store barneflokkar, som heldt styr på det meste medan mennene var på ishavet. Dei hadde ikkje radio som kunne melde ifrå heim korleis stoda var. Ho som sat heime viste ingen ting frå dei gjekk ut og til skuta kom siglande inn mot heimestrender igjen. Der stod ho, ute på ytste neset og speida etter skuta når den var ventande heim. Var flagget på heil eller halv stang tru? Ofte kom dei ikkje i det heile tatt. Skuteforlisa var mange og dramatiske. Dei største katastrofane var i 1917 då sju skuter forliste, seks i isen og den sjuande på veg til Grønland. 87 mann kom vekk. Den andre var så seint som i 1952 då det kom vekk fem skuter med 78 mann. 48 koner med 98 umyndige born sat igjen heime utan sin forsørgjar.

44 av dei sakna i 1952 var frå Troms, 34 var frå Sunnmøre. Det vart satt i gang pengeinnsamling for dei etterlatte. Allereie 14. mai var summen komen opp i 600.000,- kr. Direktør Kristoffer Aamot ved Oslo kommunale kinematografer med delte at dei kommunale filmbyrå hadde sagt seg villig til å gi speleinntektene på sine filmar til Selfangerhjelpa på ein bestemt dag. Teatersjefane i Oslo fylgde opp med å gi 50 orkesterplassar frå kvart teater. Norsk Rikskringkastning gav inntektene frå to ynskjekonsertar til same formål. 15. mai var det motorsykkelstevne på Dælenenga i Oslo. Det kom 5422 betalande, og heile inntekta gjekk til Selfangarhjelpa. I august var det kome inn 2,4 mill. kroner som dei etterlatte kunne søke støtte frå. Langt i frå alle desse innsamla midlar vart delte ut.

Dette var i 1952. Men tilbake i 1917 var det inga støtteordningar. Skutene hadde ikkje radio, og dei skutene som kom vekk vart ikkje meldt sakna før langt ut på sommaren. Først i august vart det sendt skuter på leiting. Då var det truleg fleire månadar sidan dei forsvann. Likevel, det vart funne to fangstbåtar og ei heil skipsside etter denne ulykka.

Ishavskjerringa gjekk heime og venta. Alle skutene seig mot land. Kvar var deira skute tru? Dei burde vere komne heim for lenge sidan. Likeeins var det med mykje av dei andre forlis der mannskap kom vekk, eller menn var sakna og omkome på andre måtar. Dei viste lite. Men når tida nærma seg for at skutene var ventande heim, fann dei seg stadige ærend ut på berga og kika utover havet. Var flagget på heil eller halv stang. Ishavskjerringa hadde ansvaret for heimegard og ofte ein stor barneflokk. Ho rodde også småsjøen for å spe på hushaldinga.

Monumentet av Ishavskjerringa

Flmen Ishavskjerringa får du kjøpt hjå Ishavsmuseet Aarvak for kr 200,-