Tida går fort, nå er det 60 år sidan "Vestis" forliste i Vesterisen. Datoen for forliset var søndag 23. mars, året 1952. På den tida var eg maskinist på "Sjannøy". "Vestis" og "Sjannøy" var på ein måte "kameratskuter". Det var gjerne slik den tida at eit par skuter heldt lag. Eit slikt lag var ofte praktisk, skipperane kunne samrå om saker og ting. Det var dette med å finne fangst, Vesterisen var stor og fangsten kunne ligge både i sør og nord. Men dei eldre skipperane hadde sine teikn, dei såg på isforhold, og bygde på erfaring. Når ein fekk snakke med ein kollega så vart uklare forhold omsnakka og ofte oppklart. Dette med "kameratskuter" gav også tryggheit. Skulle det hende noko var der ei skute ikkje lang unna. Dette med kameratskuter har vel berga menneskeliv vil eg tru.
 |
| Ishavsskuta Vestis |
Tilbake til 1952, alle skutene var på leiting etter fangst. Dei fleste Sunnmørsskutene var samla i ein flokk. Vi høyrde "Veslekari" hadde funne klappmus litt lenger vest. Men det var før lovleg fangstdato. I Vesterisen var der lovleg og fangste etter ein bestemt dato. Eg trur den datoen var 23. mars. Vi var mange skuter som var på leiting. Så tidleg på året blir der mørkt om natta i Vesterisen. Om natta var det vanleg og legge stilt. Det hjelper lite å leite etter fangst i nattemørkret.
Ja, skutene la stilt og kl. 24 var det vaktskifte. Dei fleste skipperane hadde stått i "tønna" heile dagen og skulle stå der også neste dag, så dei kraup tidleg til køys. Men "Store-Kvien" på "Kvitungen" hadde trøbbel med radioen, så han var vaken. Kvien merka at isen forandra seg, begynte å sette saman. Så Kvitungen gjekk lenger ut. Då Kvien fekk radioen i orden begynte han å kalle på skutene og fortelje om den nye situasjonen. Skutene begynte å gå til ein sikrare plass. Men det hadde nok teke litt tid før Kvien hadde fått i stand radioen, Då han kom med sin advarsel var isen tung og teit. Personleg søv eg godt, men den natta vakna eg av tung bauing. Såg på kl. og undra meg over 2. skytteren som brukte skuta så hard om natta. Men sovna til igjen og sov til eg vart purra kl. 05.30. Vi låg ennå stilt, det var for mørkt til å leite etter fangst. Då vi kom i messa fekk vi vite grunn for den harde bauinga. Det var nok litt meir dramatisk enn eg var klar over. Skipperen (Jon Hamar) vart purra og for opp i riggen litt lettkledd. Så det var han som brukte skuta hardt den natta. Hamar fortalde seinare,"eg fekk ein isfot,så eg måtte ta ein sjanse. Det hadde knapt gått med ei anna skute, men ho ("Sjannøy") "vere" propellen så godt.
Då vi låg der kalla "Vestis" på oss og bad oss ta det med ro ei stund, dei hadde blitt fast der inne. "Vestis" fekk is på roret og sleit rorleidninga. Det tok litt tid og få denne reparert, og i mellomtid vart skuta fast. Skipperen på "Vestis" trudde det skulle gå å få skuta laus og ut av knipa. Ja, vi tok det med ro og venta på "Vestis". Då vi hadde frukost kom 1. skyttaren med gladmelding, no kjem ho, sa han. Det tok litt tid for skuta kom, men det var ikkje "Vestis", det var "Grande". Den skuta var også litt hardt ute, ho hadde fått ein del skade, men dei kom seg ut.
"Vestis låg forsatt fast. Isforholda vart verre og skipperen på "Sjannøy" tok til å bli litt uroleg." Eg trur dei snart må forlate skuta skal vi berge mannskapet", sa han. Det var ikkje lett for Hamar å forslå dette for skipperen på "Vestis", men han sa korleis det var der vi låg. Isen la fort på, og der var sver isbakse utanfor. Avstanden til "Vestis" berre auka. Skipperen på "Vestis" måtte berre gi opp vona om å få skuta ut. Den hadde fått mykje skade. Maskinisten fortalde at då han skulle i lugaren og hente diverse utstyr, var skutesida komen så langt inn at det var snaut han fekk opp lugar-døra. I maskinromet var bunkerstankane komne nesten inn til motoren.
Klokkeslett kva tid dei forlet skuta huskar eg ikkje, det måtte vere rundt middagstider. Dei hadde langt å gå før dei nådde iskanten. På "Sjannøy" låra vi ein fangstbåt. Den låg ved iskanten og "plukka" opp mannskapet frå "Vestis" etter kvart dei nådde så langt. Det tok litt tid for alle kom seg fram. Der var dei som var unge og spreke, dei kom først. Der var også litt forskjell på kor mykje personleg utstyr dei drog på,nokre hadde lite, andre meir. Litt låg vel igjen når folk vart slitne. Så vidt eg huskar var Lervik (Skipperen) ein av dei siste vi fekk ombord. For Lervik var dette eit hardt slag. Han i lag med maskinisten åtte skuta, så her var det personleg økonomisk tap. "Vestis" var ei fin skuta. Dei hadde hatt mange gode turar og kosta på skuta ettersom dei makta. Dei hadde skifta motor og gjort andre forbedringar på skuta. Då Lervik sette seg på luka,heilt utsliten etter marsjen, såg vi tårer i augo hans. Eg forstår godt korleis han hadde det i den stunda. Skuta han var glad i, og den litt uvisse framtida.
Ja, no var vi to mannskap ombord i "Sjannøy". Dette med dobbelt mannskap er litt problem. Men på selfangstskutene er der "kutyme" for slikt. Det forliste mannskapet tok i bruk køyene til dei som hadde frivakt. Fangstmennene tok frivakta sine køyer forut og dei andre akterut. Vi skøya med dette, no slapp vi å legge oss i kalde køyer. Stuerten fekk litt hjelp i byssa, det vart litt mykje arbeid og koke til dobbelt mannskap. Men alt dette gjekk svært greitt.
Då vi låg å venta på folka frå "Vestis", var Hamar ofte i riggen, isen la fort på kanten. Der var også mykje is utanfor den råka vi låg i. Det var stor tung is og dønning. Mesteparten av mannskapet på Sjannøy" stod på halvdekk og følgde med dei som kom over isen. Eg var der ilag med dei andre. Hamar kom og stod der ei stund. Han gjorde eit lite teikn, ville snakke med meg.
Vi gjekk over til andre sida av "kaisinga". Hamar sa: " Isen set fort i hop, eg skal få skuta ut, men det er ikkje sikker ho blir heil". Når eg slår full fart vil eg ha alt motoren tåler". Då forstod eg litt av alvoret.
Straks vi hadde fått alle om bord slo Hamar full fart. Men han slapp å bruke skuta hardt. Hamar hadde funne seg ei smal råk, so vi kom uskadde klar isen. Då vi var på veg ut kalla "Furenak" på oss, dei hadde naturlegvis følgt med på radioen og var glad alt gjekk godt. Aksnes, skipperen på "Furenak", fortalde at der dei låg var det godt "avhold" og trygt å ligge. Vi tok peiling på "Furenak" og stemde ditt. Då vi kom fram fekk vi sjå nokre få skuter i fangst. Dei hadde funne eit lite selkast. Aksnes meinte vel vi skulle ha litt premie for berginga av mannskapet på "Vestis". Det var derfor han kalla på oss. Når det er gått 60 år skal ein vere forsiktig, men eg trur vi fangsta nesten 300 kvitungar i dette kastet.
Mannskapet på "Vestis" vart ombord hjå oss nokre dagar. Men på ein måte hadde dei flaks. "Veslekari" hadde fått skader så dei måtte avbryte fangsten å gå heim. Vi leverte det forliste mannskapet til "Veslekari" og den gjekk til Ålesund. Vil tru der vart same fordeling av køyplass på "Veslekari" som det vi hadde på "Sjannøy".
Ein ting vil eg fortelle. Der var heilt stilt på fiskeribølga. Heile fangstfloten var spent på korleis det gjekk med folka på Vestis. Ville Sjannøy klare å berge alle?
1952 var det store katastrofeåret i Vesterisen. Mannskapet på "Vestis" var heldig, dei kom frå det med livet i behald. Seinare forliste der 5 skuter det året, mannskapet på dei skutene fekk alle ei våt grav. Men det er ei anna historie.
No comments:
Post a Comment