Av Johannes Alme, skrive til Regionavisa i 2001. Revidert 2012.
I meir enn eit hundre år, frå 1898 vart det rusta ut skuter for selfangst frå Sunnmøre. Går vi femti år attende i tida, til først på 1960-talet, så var sist i februar tida for avsegling for skutene som reiste til Newfoundlandsfeltet, mens 12. – 14. Mars var tida for vesterisskutene. På den tida rusta åtte-ni skuter frå Sunnmøre seg ut for Newfoundlandsfeltet mens talet for Vesterisen var omlag tjue. Skutene som gikk til Newfoundland var større og stort sett stålskuter, mens Vesterisskutene var mindre treskuter. Om vi reknar at kvar av Newfoundlandsskutene hadde ei besetning på 25 mann, og Vesterisskutene omlag 16 mann, vert det samla mellom 500 og 600 mann. Altså ei betydeleg næring. Selfangsten skapte store verdiar for landet, i 1961 gav selfangsten ein førstehandsverdi på 17, 3 mill NOK. Den 14. Mars 1961 gikk ”Aarvak” ut frå Brandal med kurs for Vesterisen. Skipper ombord var Ottar M. Brandal, styrmann var Odd Alme. Vi har teke ein prat med desse to karane om denne turen.
”Aarvak” var då i 1961 omlag som ho idag ligg her ved Ishavsmuseet på Brandal. Av synlege endringar er det at gangane under galgedekk har vorte gjennbygde, og dermed fått ei litt større messe, og meir rom som er i ly for ver og vind. Ein annan ting som er endra er hovedmotoren, den gongen var det ein Crossly med 400 hk, omkastbar, altså hadde skuta ikkje vripropell. Dessutan var det då ikkje styremaskin ombord.
Skrogmessig er ”Aarvak” forholdsvis skarpe i baugen, ho tok seg veldig godt fram i småis, men i større is hadde ho lett for å henge seg fast i isflaka, framfor å skuve dei til sides. I forhold til ”Polarsel” som vi begge kjende godt, og som hadde ein baug meir med ”brøsmehaudfasong”, var ”Aarvak” ei kjøyse i storisen.
Vi hadde vore på sildefiske med ”Polarsel”, men skulle i Vesterisen med ”Aarvak”. Som vanleg var hadde vi lite tid til å gjere klar, men fort gjekk det, og 14. Mars kom vi oss avgarde. Vi gikk frå Brandal, nord til Bjørnsund, der vi gikk ut med kurs aust for Jan Mayen. Då vi kom ut, fekk vi ein kuling, og som ordtaket seier, hastverk er lastverk. Dei ni laustankane i lasteromet begynte å ”leve”, og noko måtte gjerast. Heldigvis hadde vi ei gammal slepetrosse liggande på rorhustaket, den vart mota ned mellom tankane, og etter ein del meter med trosse, stillna levenet i lasterommet, tankane var faste att. Vi hadde oppe fulle segl, med vinden inn på styrbord, skuta gjorde god fart, og vi kom bort i frå dei andre skutene.
Veret på overseglinga seier desse karane ikkje så mykje om, men i og med at to av ishudplankane og eit par av vevlingane i riggen forsvant på turen over, må ein vel kunne seie at været var ikkje det beste.
Det første som måtte gjerast når dei kom inn i isen var å reparerer ishuda, reserve ishud hadde dei med, dette var gammal ishud, som var forma (kurvatur i) frå tidlegare, og som dermed let seg drage på plass utan bruk av varme.
Fangsten starta den 21. Mars, så dagane fram til fangsstart vart brukt til å gjere skuta klar til fangst. Dessutan var det den gongen allment akseptert at det var lov til å ta ”eit par” dyr før fangsstart for å lære opp nybegynnarar. I alle høve såg ein mykje dyr desse dagane før fangsstart.
Klappmyss er det slaget fangsten i Vesterisen tek til med, denne kastar langt inn i storisen, men ligg samla berre nokre få dagar, så nøkkelen til eit godt utbytte var å vere på rett plass til rett tid. Vi var heldige, og i løpet av ei god veke hadde vi fanga knappa 2000 klappmyss. Idagboka noterer Ottar den 23. mars: ”Nordlig bris. Kaldt. Bra med dyr å sjå på vest og NW, men spredt. Mykje sjælis. Ca 400 dyr.
Dyra låg godt, kanskje på grunn av at isen var så teit at det var vanskeleg å gå i sjøen, så forholdsvis hadde vi mange store dyr, altså klappmyss og hettakall i tillegg til blueback, som er ungen til klappmyssa. 1100 var Blueback av likaste kvalitet resten var vaksne klappmyss og hettakall. Spekkprisen var bra den gongen, så det var god butikk å ta store feite klappmyssdyr.
Midt i hardaste arbeidet med klappmyssfangsten fekk vi problem med vinsjen, den vart brukt til å jolle ombord dyra / skinna med, så at den frå då av og for resten av turen berre gikk på lav fart gjorde at det tok atskilleg meir tid å få fangsten ombord i skuta.
Forholda mens klappmyssfangsten stod på var gode, men det var kaldt, ofte ned i –30 C, og med vind i tillegg, så vart det mange ”effektive”kuldegrader. Ein morgon mens vi var i fangst var vi faste i isen, men med hjelp av dynamitt som vart festa på bambustroer og stokke under isen, kom vi oss lause. Hadde skuta då vorte liggande fast i isen kunne resten av turen fort vore spolert.
Istaden kom dei ut i kanten og begynte å leite etter kasteplassane til Grønlandsselen. Her var vi fleire skuter i lag, men så ein dag var vi i ein strimmel berre saman med ”Polarsel”. Her var mykje dyr, men for ikkje å ev. vekke mistanke hos dei andre skutene gikk vi frå kvarandre og fanga frå kvar sin ende. Den 30.mars noterer Ottar i dagboka: NW kuling, gjekk på syd og øst. Fortsatte ut gjennom havet. Fann ein del sel 4 -5 dagar gammel. Polarsel og vi. Ca 60 stk.
Den 31.mars: NW kuling - storm.Snø. tungare ut gjennom strimmelen. Ca 400 sel. Den 1. april: NW kuling. Samme plass. Berre oss 2 skutene, Ca 700 sel. Den 2. april: Nordlig kuling. Snøkave. Lite samling å sjå att. Platter ned og ordner oss. I lag med Polarsel. Poss ca 69.00, w 16.00. Ca 200 sel.
Skipperen på ”Polarsel” var Martinus Brandal, kalla Tin, og far til Ottar. Andre dagen begynte isstrimmelen å bli riven utover, og ”Polarsel”, som låg lengst ute, ropa på oss over radioen. Tin lurte på korleis vi låg til, eg svara at vi låg bra til inne i ei bukt, men her var ikkje noko å sjå. Han skjøna då at vi låg bra til, og dei kom difor mot oss, like eins kom her andre skuter til.
Ein av dei andre Brandalsskipperane som ikkje hadde skjøna samanhengen, sa til meg etterpå at det har i alle dagar vore skrøna i Vesterisen, men å lyge så til far sin hadde han aldri høyrt nokon gjere før.
Vi vart no fleire skuter i lag om fangsten, men vi hadde vore først, og ut på tredje dagen hadde vi meir enn nok dyr ombord. ”Aarvak” låg då djupt i vatnet, forran var isklavane under vatn. Resultatet av fangsten på Grønlandssel var omlag 1800 dyr, for det meste kvitungar. Den 6. april noterer Ottar i dagboka: NO bris, snøbyger. Mange skuter. Stygg is. Lite å finne.Avslutter turen. Full last. Ca 1100 blueback, 800 klappmyss, 1900 kviting. Skuta var no heilt lasta, ikkje alle skinna fekk plass i lasterommet, så nokre skinn vart plassert akter, dette også for at forskipet på skuta ikkje skulle ligge så djupt i vatnet.
27 dagar etter avgang var vi komne heim. Då var det å gå i gang med lossing og spekking av skinna. Seinare var det vasking av skuta. ”Aarvak” levere 3888 dyr. 83,5 tonn spekk. 93% av bluebacken blir vraka som naturell blå –som i 1961 gav ca 165 kr/skinn, mens 86% av kvitingen får kvaliteten naturell kviting ca 60 kr/skinn.
Når vi tek med at utbyttet av denne turen var omlag det same som ein verkstadarbeidar kunne rekne med å tene i løpet av eit år, så må ein nok seie at turen med ”Aarvak” i –61 var ein god tur. På spørsmål om det var så mykje å tjene kvart år, så får vi til svar at i -60 skada dei roret og måtte til Island å reparere, og i –62 med ”Polarsel” måtte dei til Island med skade i baugen, så skjønar vi at det var mykje som skulle klaffe for at det skulle verte eit toppår, men spenninga og trua på at det skulle verte eit slikt, det hadde dei kvart år.
No comments:
Post a Comment